İLK TÜRKLER DÖNEMİ HUKUK

İLK TÜRKLER DÖNEMİ HUKUK

Bir devletin uzun ömürlü olması  toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak bir hukuk sisteminin olmasına bağlıdır.Tahta çıkan hükümdarın ilk icraat olarakhukuk kuralları düzenleyip yürürlüğe koyması bunun güzel bir örneğidir.

Türklerde TÖRE olarak adlandırılan hukuk kuralları yazılı olmamasına rağmen nesilden nesile geçerek devlet içine yerleşip farklı türk devletlerindede varlığını sürdürmüştür.ORHUN KİTABELERİNDE   TÖRE kelimesi 11 yerde ve il yani devletle alakalı olarak kullanılmıştır.İlk Türklerde devletin uzun yaşaması törenin uygulanmasına bağlı bir inanca dönüşmüştür.

TÖRE hükümleri yenilikçi bir yapıya sahipti.Zamana ve çevre şartlarına göre  yeni düzenlemeler yapılmaktaydı.Bununla birlikte ADALET,İYİLİK,EŞİTLİK ve İNSANLIK  törenin değişmez hükümleriydi.Bunlar dışında gerektiğinde KURULTAY tarafından törede değişiklikler yapılmaktaydı.HAKANIN töre kurallarında değişiklik yapılması teklif etme  yetkisi vardı.Ancak bu teklif kurultay tarafından kabul edilirse yürürlüğe girebilirdi.Kurultayı oluşturan üyeler arasında halkında bulunması YASAMA YETKİSİNİN halk ,kurultay ve kağan arasında paylaşıldığını göstermektedir.Ancak son karar hakan tarafındanda verilebilmekteydi.

        Türk devletlerinde adalet sisteminin başında bulunan kağan ölüm dahil her türlü cezayı verirdi.ADLİ TEŞKİLAT

a)      yargucu adı verilen siyasi meselelerle ilgilenen yüksek mahkeme

b)      adi suçlara (hırsızlık,yalan vb.)  bakan yerel mahkemelerden oluşurdu.

Suçlar ağır ve hafif olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

İsyan,vatana ihanet,adam öldürme,barış zamanı kılıç çekme, bağlı atı çalma gibi suçlar ağır suçlardan sayılır ve idamla cezalandırılırdı.Ayrıca suç  adına kişisel servetede el konulabilirdi.hatta suçlu ailesi üzerinde kısıtlamalarada gidilebilirdi.

     Yazılı vesikalar GÖKTÜRK VE UYGUR DEVLETLERİNDE gelişmiş bir hukuk sisteminin olduğunu göstermektedir.Bu vesikaların bir kısmı nufus sayımı  vergiler gibi kamu hukukuna diğer kısmı ise evlilik ve boşanmayla ilgili aile hukukuna aittir.Eşler arasında mal ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.Kadının kendi malı üzerinde  tasarruf etme hakkı vardı.MİRAS HUKUKUNDA ilke olarak  bütün çocuklar anne veye baba malından pay alabilirdi.Ancak baba hayattayken evlenirken pay almış erkek evlat ve çeyiz almış kız çocuklar mirastan pay alamazdı.

NOT: Uygurlardöneminde yerleşik hayata geçilmesiyle ticaretin gelişmesi özellikle borçlar ve eşya hukuku alanında yenilikler yapılmasını zorulu hale getirmiştir.

SORULAR

1)İlk Türklerde törenin herkesi bağlayıcı olması devletin hangi unsur üzerine bina edildiğini göstermektedir?

2)Yargucu adı verilen mahkemeler hangi davalara bakardı?

3)idam cezası daha çok hangi suçlar için verilmiştir?

4)Kamu hukuku ne demektir?

5)Türklerde miras hukuku nasıl bir sisteme sahiptir?

6)ilk türk devletlerinden hangileri döneminde gelişmiş bir hukuk sistemi oluşmuştur?

7)Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçilmesi hukuk sistemi üzerinde nasıl bir etki meydana getirmiştir?

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ DÖNEMİNDE HUKUK

Kaynakları

a)töre

b)İslam hukuku (bu konuda ABBASİLERİN uygulamalarından faydalanılır.)

Bu konuda KURAN:SÜNNET,İCMA VE KIYAS metodu uygulanır.

c)fethedilen bölge halklarına ait uygulamalardan

DEVLET BAŞKANLARININ şerri hukuka ters olmamak kaydıyla kanun koyma yetkisi vardır.Bu yetkiyi töreye dayandırmışlardır.

TÜRK İSLAM HUKUKUNDA  KARAHANLILAR DÖNEMİ bir geçiş dönemi olarak kabul edilir.Çünkü İslamiyet toplumda yeni yerleşmektedir .bu sebeble bazı durumlarda töre daha fazla öne geçebilmiştir.Bu dönemin oturuşmuş hali SELÇUKLULAR ile başlamıştır.Bu dönemde İslam hukuku kadar bulunulan coğrafya nedeniyle İRAN  FARS kültüründende etkilenilmiştir.

ORTA ASYADA CENGİZ’İN kurduğu yasalar ‘’YASANAME-İ BÜZÜRG’’adıyla anılır.bu yasalar sonraları Cengizizn Müslüman halefleri tarafından geliştirilmişitr.Hükümdarın sadece kendisinin koyduğu yasalar İLHANLILARDAN sonra gerek doğu Anadolu ve iranda kurulan Türkmen devletlerinde gerekse Osmanlılar döneminde YASA VEYA YASAKNAME adıyla toplanmıştır.

Adli teşkilat

1)ŞERRİ HUKUK (aile ,miras,ölüm ve ticaretkonularıyla ilgilidir.)Kadılar davalara bakardı .KADININ hükmüne itiraz edilirse TEMYİZE gidilirdi.Dava ikinci kez DİVAN-I MEZALİMDE  görülürdü.Baş kadı KADI’ÜL KUDAT hükümdar tarafından atanırdı.

2)ÖRFİ HUKUK (yönetim,askeri ve mali konularla ilgilidir.)EMİR-İ DAD  başkanlık ederdi.

Selçuklularda örfi yargıya DARÜL ADL(adalet evi) adı verilirdi.

Askeri davalarla Selçuklularda KADILEŞKER  ilgilenirdi.Daha sonraları kadıaskere dönüşmüştür.

SORULAR

1)Şerri hukukun bölümleri nelerdir?

2)Türk İslam hukukunda Karahanlılar dönemi niçin bir geçiş dönemi olarak kabul edilmiştir?

3)yasa veya yasakname nedir?

4)divanı mezalimin hukuk ve yargı açısından önemi nedir?

5)Örfi huluk daha çok hangi alanlarla ilgilidir?

6)darül adl nedir?

7) devlet başkanları kanun koyma yetkisini hangi unsura dayandırmışlardır?